Yenilenebilir Enerji Sertifikaları (YES), yenilenebilir kaynaklardan elektrik üreten bir üreticinin bu enerji kaynağından bir megavat-saat (MWh) elektriğe sahip olduğunu belgeleyen piyasaya dayalı bir araçtır. Üretilen enerji şebekeyi besledikten sonra, bu değer sertifikalandırılıp açık piyasada satılabilmektedir. Kazanılan bu sertifikalar elektrik tüketimi yüksek olan sanayi kuruluşları tarafından satın alınarak bu kuruluşların BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin desteklenmesinde rol almaktadır. Karbon kredileriyle yenilenebilir enerji sertifikaları arasındaki farka değinildiğinde, kapsam 1 dahilinde emisyona sebebiyet veren ağır sanayi kuruluşları karbon salımını dengelemek amacıyla karbon kredilerine ihtiyaç duyarken, kapsam 2 dahilinde tüketimi olan yani elektrik tüketimi yoğun olan sektörler (finans, telekomünikasyon, tekstil, hastane, AVM v.b.) karbon salımı dengelemelerini yenilenebilir enerji sertifikalarıyla gerçekleştirebilmektedirler. Yenilenebilir enerji sertifikaları standartları, dünya genelinde, bölgeden bölgeye ve ülkeden ülkeye farklılık gösterebilmektedir. Örneğin Kuzey Amerika’da uygulanan standart RECs (Renewable Energy Certificates), Avrupa genelinde uygulanan standart ise GO (Guaratees of Origin)’dir. Öte yandan bir diğer standart ise I-REC(International Renewable Energy Certificates)’tir. I-REC, bizim de aralarında bulunduğumuz gelişmekte olan bazı ülkelerde üretilen yenilenebilir elektriğin niceliğine yönelik geliştirilmiş bir gönüllü yenilenebilir enerji sertifika standartlarından biridir.

I-REC Nedir?

I-REC, Avrupa ve Kuzey Amerika dışında tüketilen enerjinin yenilenebilir enerji kaynaklarından geldiğini belgelemekte kullanılan 2014 yılında başlatılmış bir standarttır. Standardın kuruluş hedefi, dünyanın henüz ulusal veya bölgesel bir çözümü olmayan bölgelerine, genellikle gelişmekte olan ülkelere, yenilenebilir enerjinin takibini getirmek olmuştur. Tam olarak işletime geçmesi Türkiye, Tayvan ve Çin’deki birkaç tescilli elektrik santralleriyle başlamış olup, günümüze kadar geçen sürede I-REC sistemi dünya çapında birçok ülkede başarıyla ilerlemektedir. I-REC’te yeşil enerji üreticilerinin, üretim değerlerine göre sertifika alabilmek adına başvuruları, alınan bu sertifikaların satışı sırasında takibinin ve kontrolünün gerçekleştirilmesi ayrıca itfa işlemi sırasında mükerrerliğini önlemek amaçlı sertifikaların itfa işleminin tek bir kuruluş tarafından gerçekleştirilmesinin takibi ve denetimi uluslararası çapta gerçekleştirilmektedir. Bu denetim doğru ve güvenilir olduğundan itfa işlemini gerçekleştirecek olan son tüketicilerin uluslararası karbon salım raporlamalarında bu sertifikalar kapsam 2 emisyonları dahilinde GHGP, CDP, RE100 gibi kuruluşlar tarafından kabul görmektedir.

I-REC sertifikasyonu, şirket kaydı, cihaz kaydı ve sertifikasyon olmak üzere 3 aşamadan oluşmaktadır. I-REC standardının kullanıldığı birçok ülkede yerel bir sertifika düzenleyici kuruluş bulunmakta olup, yerel sertifika düzenleyici kuruluşunun bulunmadığı ülkeler ise bu prosedürü Green Certificates Company (GCC) kuruluşuyla tamamlamaktadır. Ülkemizde de I-REC’e yapılan ilk başvurular ilk başta yerel bir sertifika düzenleyici kuruluş bulunmadığından GCC tarafından yürütülmüştür. Fakat 2020 yılında, Foton Enerji Türkiye için yerel sertifika düzenleyici kuruluş rolünü üstlenmiştir. Yerel bir düzenleyici kuruluşla I-REC’in Türkiye genelinde ilerleyen yıllarda daha da yaygınlaşacağı söylenebilir.

I-REC’te Kayıt işlemi gerçekleştikten sonra 5 yıl boyunca tekrar kayıt gerekmeden sertifikalandırma yapılabilmektedir. Sertifikalandırma işlemi başvurulan yılın Ağustos ayı geçilmediği takdirde bir önceki yılın Ocak ayı itibariyle geriye dönük yapılabilmektedir. Eğer başvuru ilgili yılın Ağustos ayı geçildikten sonra yapılmışsa, geriye dönük sadece o yıla ait geçmiş ayların sertifikalandırma işlemi yapılabilir. Üretilen sertifikaların itfa edilene kadar geçerliliği olup, son kullanım tarihi yoktur. Öte yandan, EPDK tarafından çalışmalarına başlayan yerli ve milli YES programı olan YEK-G’nin 2021 yılı itibariyle devreye girmesi beklenmektedir. Bu sisteme kayıt yapmak isteyen lisanslı santrallerin I-REC kayıtlarını iptal etmesi gerekecek olup, bu durumda I-REC kayıt bedelleri geri ödenmeyecektir.

YEK-G SİSTEMİ

YEK-G, çalışmalarına Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından 2020 yılı itibarıyla başlanan, yerli ve milli yenilenebilir enerji sertifika programıdır. Çalışmalarında sonlara yaklaşılmış olup, 2021 yılı içerisinde kullanımına başlanacağı öngörülmektedir. YEK-G, AB standartlarına uygunluk kazanmak amacıyla, uluslararası diğer yenilenebilir enerji sertifika sistemlerinin detaylı incelenmesi sonucunda oluşturulmuştur. Avrupa standartlarında üretilecek YEK-G sertifikalarının, Türkiye’nin AB ülkelerine ihraç ettiği ürünlere uygulanacak sınırda karbon vergisinden muaflık sağlayacağı ya da bu verginin etkisini en aza indireceği öngörülmektedir.

YEK-G sistemi ve piyasası EPİAŞ tarafından kurulacak ve işletilecektir. Bu sistemde üreticileri, yenilenebilir enerji santraller oluştururken, tüketiciler ise bu sertifikaları alan tedarikçiler oluşturacaktır. Tedarikçiler ikili anlaşma yoluyla aldıkları sertifikaları EPİAŞ’a bildirmekle yükümlü tutulacaktır. Böylece aynı I-REC’te de olduğu gibi yeşil elektriğin mükerrer sertifikalandırılmasının önüne geçilmiş olacaktır. YEK-G sistemine her takvim yılı için katılım ücreti ödenmesi gerekmekte olup, kayıt yenilemeyen sistem kullanıcıları YEK-G sisteminde işlem gerçekleştiremeyecektir. Kayıt işlemini gerçekleştiren tüzel kişiler daha sonra sisteme üretim tesisi kayıtlarını yaptırabileceklerdir. Tesis sahipleri kayıt işlemlerinin tamamlanmasının ardından, belgelendirilebilir üretim miktarlarına göre YEK-G sertifikası ihraç talebinde bulunabileceklerdir. Fakat belgelendirilen sertifikaların üretim tarihinden itibaren 12 ay içerisinde transfer ya da itfa işleminin gerçekleşmiş olması gerekmekte olup, bu zaman aralığında bu işlem görmemiş sertifikalar 12 ayın sonunda geçerliliklerini kaybedecektir.

YEK-G kullanıcıları aynı takvim yılı içerisinde enerji niteliği hakkında bilgi vermeyi gerektirecek başka bir programa katılamayacaklardır. Bunun tespiti halinde kayıt statüleri pasife edilecek ve aynı takvim yılı için tekrar YEK-G sistemine katılamayacaklardır. Fakat kullanıcılar, katılım durumlarının pasife alınmasını talep edip o yıl başka bir programa katılabileceklerdir. Pasife alınma talepleri, talep iletildikten sonraki ilk iş günü içerisinde gerçekleştirilecektir.

Öte yandan, YEK-G sertifikaları, yine Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından 1 Ağustos 2020 tarihinden itibaren uygulamaya konulan Yeşil Tarife (YETA) uygulamasında, tüketicilerin kullandıkları enerjinin yenilenebilir kaynaklardan geldiğini kendi tüketicilerine kanıt olarak sunmasında kullanılabilecektir. YETA uygulaması, tamamen gönüllülük esasına dayanan ve tüketicilerin aldığı elektriği tedarik şirketlerinden kendi isteklerine bağlı olarak yenilenebilir kaynaklardan gelen elektrik tarifesiyle değiştirebilmeleridir. Böylelikle kullanıcılar, fiyatı yenilenebilir enerji kaynağının türüne göre 79,25 ve 91,46 arasında değişen tarifeye geçerek, kullandıkları elektriğin yenilenebilir kaynaklardan gelmesini seçebileceklerdir. YETA tüketicileri faturalarına da konulacak özel bir işaretle bu durumu kendi tüketicilerine kanıtlayabilmeleri dışında yukarıda da bahsedildiği üzere bu ispatı elektriğin geldiği kaynaktan üretilecek YEK-G sertifikaları ile yapabileceklerdir.