Su ayak izi, kullandığımız her bir mal ve hizmeti üretmek için kullanılan su miktarını ölçmektedir. Pirinç yetiştirmek gibi tek bir işlem için, bir kot pantolon gibi bir ürün üretmek, arabamıza koyduğumuz yakıt için veya çok uluslu bir şirket için ölçülebilmektedir. Ayrıca, su ayak izi, bize belirli bir ülke ya da küresel olarak belirli bir nehir havzasında ya da bir akiferden ne kadar su tükendiğini söyleyebilmektedir.
Su ayak izi, şirketler, hükümetler ve bireyler için çok çeşitli soruların yanıtlanmasını sağlamaktadır. Örneğin;
Şirketimin faaliyetlerinde veya tedarik zincirinde su bağımlılığı nerede?
Yönetmelikler su kaynaklarımızı ne kadar iyi koruyor?
Yiyeceklerimiz veya enerji kaynaklarımız ne kadar güvenli?
Kendi su ayak izimi azaltmak ve hem insanlar hem de doğa için suyu yönetmemize yardımcı olacak bir şey yapabilir miyim?
Su ayak izi, sınırlı tatlı su kaynaklarımızın hangi amaçlarla tüketildiğini ve kirlendiğini anlamamıza yardımcı olmaktadır. Etkisi suyun nereden ve ne zaman alındığına bağlı olmaktadır. Suyun zaten az olduğu bir yerden geliyor ise sonuçlar önemli olabilmekte ve eylem gerektirmektedir.
Su ayak izinin üç bileşeni bulunmaktadır.
Mavi su ayak izi: Bir malı üretmek veya bir hizmeti verebilmek için ihtiyaç duyulan yüzey ve yeraltı tatlı su kaynaklarının toplam hacmi için kullanılmaktadır. Tarımda kullanılan, üretim hatlarında veya evsel amaçlı kullanılan sular bu kapsamdadır.
Yeşil su ayak izi: Bir malın üretiminde veya bir hizmetin temininde kullanılan toplam yağmur suyudur. Birim alana düşen yağış miktarının yeraltı sularına geçemediği ve yüzey üzerinde kaldığı veya bitkiler tarafından kullanıldığı durumlarda ortaya çıkmaktadır. Tarımsal ürün geliştirme süreçlerinde daha çok meydana gelmektedir.
Gri su ayak izi: Kirliliğe yönelik bir göstergedir. Mevcut su kalitesi standartlarına dayalı olarak, kirlilik yükünün bertaraf edilmesi ya da azaltılması için kullanılan su miktarını ifade etmektedir. Bu nedenle, nüfus ve endüstriyel büyüme ile ilişkili olarak ifade edilmektedir.
Doğrudan ve Dolaylı Su Kullanımı
Su ayak izi, bir süreç, ürün, şirket veya sektörün hem doğrudan hem de dolaylı su kullanımına bakar ve tedarik zincirinden son kullanıcıya kadar tüm üretim döngüsü boyunca su tüketimini ve kirliliği içermektedir.
Su ayak izi hesaplaması doğrudan ve/veya dolaylı su ayak izi olarak hesaplanabilmektedir. Doğrudan su ayak izi, “kapıdan kapıya” yaklaşımı ile belirlenen organizasyon sınırları içerisindeki faaliyetlerden kaynaklanan girdi ve çıktıları dikkate alan su ayak izidir. Dolaylı su ayak izi, “beşikten kapıya” ve “kapıdan mezara” kısımlarını içermektedir. Diğer bir deyişle, dolaylı su ayak izi hammadde üretimi, ara ürün üretimi, tedarik zinciri ve benzeri diğer süreçleri kapsamaktadır.
Su Ayak İzi Değerlendirmesi Nedir?
Su ayak izi değerlendirmesi, yeşil, mavi ve gri su ayak izlerini ölçen ve haritalandıran, su kullanımının sürdürülebilirliğini, verimliliğini ve eşitliğini değerlendiren ve bir ayak izini sürdürülebilir kılmak için hangi stratejik eylemlere öncelik verilmesi gerektiğini belirleyen dört aşamalı bir süreçtir.
Su ayak izi değerlendirmesi çok yönlüdür. Çevresel, sosyal ve ekonomik açılardan çok çeşitli stratejik eylem ve politikaları bilgilendirebilir. Su ayak izi değerlendirmesi dört aşamadan oluşmaktadır.
Amaç ve Kapsam Belirleme
Su ayak izi değerlendirmesi, su ayak izi çalışmasının amaçlarını ve kapsamını belirlemekle başlar. Su ayak izi değerlendirmesi çeşitli amaçlarla yapılabilmektedir.
Su ayak izi değerlendirmesi çalışmanın amaçlarını ve kapsamını karşılayacak şekilde uyarlanabilmektedir. Su ayak izi değerlendirmesinin amacı, sonraki adımlarda ne yapacağınızı açıklığa kavuşturmaktır. Değerlendirmenin kapsamı çalışmanın mekansal ve zamansal ölçeğini tanımlamaktadır. Amaç, küresel mi yoksa tek bir havza içinde mi, bir yıl mı yoksa birden fazla yıl mı geçecek, değer zincirinin bir kısmını mı yoksa tamamını mı kapsayacak gibi konular çalışmanın mekânsal ve zamansal ölçeğine örnek olabilir.
Amaç ve kapsam birlikte hangi verilerin kullanılacağını, değerlendirmenin sonraki her adımına nasıl yaklaşılacağını ve istenen sonuçları elde etmek için gereken ayrıntı düzeyini göstermektedir.
Envanter Analizi
Su ayak izi değerlendirmesinin amacı ve kapsamı belirlendikten sonra çalışma için ilgili süreçlerin dahil olduğu su ayak izi envanter analizini gerçekleştirmek üzere veriler toplanmaktadır.
Bu veriler, küresel veya yerel veri tabanlarından toplanmaktadır. Mavi, yeşil ve gri su ayak izi hesaplamaları TS EN ISO 14046 standardı ve “Water Footprint Assessment Manual” dokümanında açıklanan metodolojiye göre gerçekleştirilmektedir.
Etki Değerlendirmesi
Etki değerlendirmesi safhasında envanter çalışmasında hesaplanan su miktarının olası insani ve çevresel etkileri değerlendirilmektedir. Bu etkiler, öncelikle suyun mevcudiyeti ve degredasyonuna yöneliktir. Böylece, potansiyel çevresel etkiler belirlenir ve bir su ayak izi profili ortaya konur.
Etki değerlendirmesinin önemli aşamaları aşağıdaki gibidir.
Etki kategorilerinin seçilmesi ve tanımlanması,
Sınıflandırma – Envanter sonuçlarının etki kategorileri ile ilişkilendirilmesi,
Karakterizasyon – Bilimsel karakterizasyon faktörleri kullanılarak her bir etki kategorisinin belirlenmesi,
Normalizasyon – Karşılaştırılabilen potansiyel etkileri açıklamak,
Gruplandırma – Göstergelerin sınıflandırılması ve sıralanması,
Ağırlıklandırma – En önemli potansiyel etkileri vurgulama.
Sonuçların Yorumlanması
Bu aşama envanter analizi ve etki değerlendirmesinde elde edilen sonuçların uygun teknikler yardımı ile yorumlanmasıdır.
Kritik Gözden Geçirme
Kritik gözden geçirme süreci hazırlanan su ayak izi raporunun yorumlanmasını ve gerekli durumlarda geliştirme amaçlı revize edilebilmesini sağlayan süreç olup, TS EN ISO 14071 standardına göre yapılmaktadır.